dedalane guna klawan sekti
kudu andhap asor
wani ngalah luhur wekasane
M I J I L
Dedalane, guna lawan sekti
Kudu andhap asor
Wani ngalah luhur wekasane
Tumungkula yen dipun dukani
Bapang den simpangi
Ana catur mungkur
Poma kaki, padha dipun eling
Mring pitutur ing ngong
Sira uga, satriya arane
Kudu anteng jatmika ing budi
Ruruh sarta wasis
Samubarangipun
MAS KUMAMBANG
Pindha sangsam ingkang ngorong kirang warih
Pados toya sendang
Sukmanya nggenira ngesthi
Hangesthi dhateng Pangeran
K I N A N T H I
Padha gulangen ing kalbu
Ing sasmita amrih lantip
Aja pijer mangan nendra
Kaprawiran den kaesthi
Pasunen sarira nira
Cegah dhahar lawan guling
S I N O M
Amenangi jaman edan
Ewuh haya ing pambudi
Melu edan ora tahan
Kalamun dhatan nglakoni
Dhatan kaduman melik
Kaliren wekasanipun
Dilalah karsa Allah
Begja-begjane kang lali
Isih begja kang eling lawan waspada
ASMARADANA
Gegarane wong akrami
Dudu bandha dudu rupa
Amung ati pawitane
Luput pisan kena pisan
Yen gampang luwih gampang
Yen angel angel kelangkung
Tan kena tinumbas arta
Kala kula taksih alit
Winulang ing wayah rina
Dipun gendhong kewer-kewer
Yen ngantuk kalela-lela
Makaten lampah amba
Enjing siyang sonten dalu
Sanget ing panuwun kula
G A M B U H
DANDANG GULA
D U R M A
MEGATRUH
P U C U N G
Jebeng, Arabe garapen Jawane gawanen
Tahun hijriyah: mikir pindah seka kang ala menyang kang becik
Kentongan------kothong2
Bedhug-------Deng!!!!------isih sedheng
Rumangsa handarbeni
Melu hangrungkebi
Mulat sarira hangrasa wani
Andhap Asor
Andhap
asor artinya rendah hati, tetapi bukan rendah diri. Lawan rendah hati
adalah tinggi hati, congkak, sombong dan sebagainya. Budaya Jawa
mengajarkan agar orang selalu bersikap rendah hati. Sikap rendah hati
tercermin dalam aksara Jawa, ha na ca ra ka da ta sa wa la pa da ja ya
nya. Abjad Jawa tersebut ditulis tidak di atas garis, tetapi ditulis di
bawah garis.
Pada zaman Jaka Tingkir pun, seorang satria Jawa sudah
dianjurkan untuk selalu bersikap andhap asor. Hal itu antara lain
tercantum pada Sekar Macapat (Tembang) Mijil:
Dedalane guna lawan sekti
Kudu andhap asor,
Wani ngalah luhur kewasane
Tumungkula yen dipun dukani
Bapang den simpangi
Ana catur mungkur
Ajaran
moral tersebut diberikan oleh Kebo Kenanga kepada Joko Tingkir (Babad
Tanah Jawa; Balai Pustaka). Artinya kurang lebih, … jalan menuju bijak
dan sakti, harus rendah hati, berani mengalah (bukan kalah) akhirnya
pasti mulia, menunduklah jika dimarahi (orang tua), hindari segala
hambatan, hindari cerita yang tak bernilai (gossip).
Perasaan
orang Jawa terlihat pada sifat aji, ngajeni, hormat, kepada orang yang
lebih tinggi usianya atau lebih tinggi kedudukannya. Bahkan sifat hormat
tersebut bisa meningkat ke sifat kagum untuk suatu hubungan orang
tertentu.
Zaman dulu sifat andhap asor amat dianjurkan kepada kaum
muda di kalangan kraton, baik kepada para pangeran (anak raja), sentana
dalem (keturunan raja), dan para abdi dalem (punggawa, pegawai kraton).
Ketika kerajaan Sukartahadingrat dipimpin oleh Ingkang Sinuwun Kanjeng
Sunan Pakubuwana IV (1788 – 1820 M), beliau menulis sejumlah buku
panduan untuk character building, pembinaan budi pekerti, atau
pendidikan akhlak bagi masyarakat umum dan bagi kaum muda. Salah satu
buku untuk pembinaan budi pekerti tersebut berjudul Wulangreh.
Wulangreh
adalah buku kumpulan sekar atau tembang, khusus berisi ajaran hidup
mulia. Dalam Wulangreh berisi tembang (macapat) Dandanggula, Kinanthi,
Gambuh, Pangkur, Maskumambang, Duduk Wuluh, Durma, Wirangrong, dan
Pocung. Kata Wulangreh sebagian orang mengartikan sebagai pelajaran
(wulang) untuk memerintah (reh); untuk memerintah orang lain maupun
memerintah (jiwa, batin) diri sendiri. Pembinaan akhlak lewat tembang
diharapkan untuk menarik siapa saja yang mendengarnya.
Pada zaman
dulu pembinaan akhlak atau budi pekerti di kalangan para pemimpin dan
para calon pemimpin mendapat prioritas utama. Sebab raja berpendapat
untuk membangun negeri dan rakyatnya agar tercapai suasana aman
sejahtera, yang pertama dan utama adalah membangun akhlak para pemimpin,
baru kemudian kepada seluruh warganya. Pembangunan sarana dan prasarana
hidup yang baik dan besar biayanya, tak bakal berguna jika para
pemimpin dan para kawulanya berakhlak rendah.
Tembang Kinanthi
Salah
satu pembinaan akhlak bagi kaum muda antara lain terdapat pada buku
Wulangreh(*), Tembang Kinanthi. Terjemahan bebas Tembang Kinanthi sbb:
Pelajarilah
dan latihlah batinmu, agar mampu menangkap isyarat-isyarat Ilahi,
jangan selalu makan dan tidur berlebihan, carilah kajayaan hidup,
kuatkanlah tekad dan niatmu, kurangilah makan dan tidur (Bait pertama).
Biasakan
hidup prihatin, dengan cara berpuasa dan sering berjaga (tidak tidur),
dan jauhi hidup bersenang-senang, hiduplah yang wajar, orang yang hidup
suka berlebih-lebihan (mewah, megah) akan mengurangi kewaspadaan
batin.(Bait kedua).
Kepada para pemimpin Sunan Pakubuwana IV mengajarkan:
Apabila
sudah menjadi pemimpin, jangan sombong, jangan bergaul dengan orang
jelek, orang yang jelek akhlaknya (orang jahat), bisa menyeretmu ke
perbuatan jahat, sebab sifat buruk (orang jahat) akan menular ke
pribadimu (Bait ketiga).
Walaupun orang berkedudukan rendah, jika
berakhlak mulia, dan kaya ilmu luhur, ilmu yang memiliki teladan baik,
itu pantas engkau dekati, agar budi pekertimu lebih kaya (Bait keempat).
Kepada kaum muda Kanjeng Sunan Pakubuwana IV mengajarkan:
Pekerjaan
baik itu, mudah jika sudah dilakukan, sulit jika belum dilaksanakan,
dan malas untuk dilaksanakan, tetapi itu kerjakanlah, demi kemanfaatan
dirimu sendiri (Bait ketujuh).
Bagi kaum muda, di zaman ini,
andhap asor (rendah hati) dibuang, bersifat tinggi hati, suka omong
kosong tanpa nilai, kementhus, lengus, kumaki ( Bait kedelapan).
Lu
lu gua gua (dialek Betawi), bertabiat kasar suka menganiaya, itulah
tanda orang berakhlak buruk, mereka jauhi pergaulan orang-orang
berakhlak, tak mau mendengar nasehat orang tua, yang berisi
contoh-contoh baik atau buruk (Bait kesembilan).
(*)
Serat Wulangreh
Anggitan : Sri Pakubuwana IV
Kinanthi
9.
Padha gulangen ing kalbu,
ing sasmita amrih lantip,
aja pijer mangan nendra,
ing kaprawiran den kesthi,
pesunen sariranira,
sudanen dhahar lan guling.
(Atimu
padha latihen supaya lantip (pinter) marang sasmita. Aja dhemen mangan
lan turu. Pesunen (prihatin) awakmu kanthi nyuda mangan lan turu).
10.
Dadia lakunireki,
cegah dhahar lawan guling,
lan aja kasukan-sukan,
anganggoa sawatawis,
ala watake wong suka,
nyuda prayitnaning batin.
(Nyegah
mangan lan turu supaya dadi laku (kebiasaan), lan aja dhemen
seneng-seneng, oleh seneng-seneng nanging sauntara bae, jalaran
seneng-seneng iku marakake suda prayitnaning ati).
11.
Yen wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunireki,
nora wurung ajak-ajak,
satemah anenulari.
(Yen
kowe dititahake dadi wong gedhe, aja banjur sombong.Lan aja
cedhak-cedhak karo wong ala kelakuwane, jalaran ora wurung bakal nulari
(kalakuwane sing ala.)
12.
Nadyan asor wijilipun,
yen kalakuwane becik,
utawa sugih carita,
carita kang dadi misil,
iku pantes raketana,
darapon mundhak ing budi.
(Sanadyan
wong cilik yen kelakuwane becik, iku pantes dicedhaki. Utawa sing sugih
carita sing bisa kanggo patuladhan (conto) supaya mundhak budimu
(nalarmu, kelakuwanmu).
13.
Yen wong anom wis tamtu,
manut marang kang ngadhepi,
yen ngadhep akeh bangsat,
datan wurung bisa juti,
yen kang ngadhep keh durjana,
nora wurung bisa maling.
(Yen
wong (ratu) enom iku mesthi manut sing ngadhep (nayaka, menteri). Yen
sing ngedhep iku bangsat mesthi katut dadi ala, sing ngadhep maling
mesthi dadi maling).
14.
Sanajan ta nora milu,
pasthi wruh solahing maling,
kaya mangkono sabarang,
panggawe ala puniki,
sok weruha nuli bisa,
yeku panuntuning iblis.
(Sanajan
ora melu-melu, mesthi weruh solahe maling, kabeh penggawe ala iku yen
kulina diweruhi, banjur klakon dadi muride iblis).
15.
Panggawe becik puniku,
gampang yen den lakoni,
angel yen durung kalakyan,
aras-arasen nglakoni,
tur iku den lakonana,
mupangati badaneki.
(Panggawe
becik satemene gampang yen wis (gelem) nglakoni, nanging angel yen
durung dilakoni, alesane aras-arasen lsp.Upamane dilakoni bakal
mupangati marang awakmu).
Sumber Pelengkap: http://sodinco.blogspot.com/2009/07/piweling.html